El Greco. Tweede periode

Toledo, 70 km. ten zuiden van Madrid, was tot 1563 de hoofdstad van Spanje. Toledo kon in Spanje geen noemenswaardige schilders vinden voor schilderingen in kerken en kloosters. De toon werd in deze tijd aangegeven door de Nederlanden en Italië. In 1576 werd El Greco naar Toledo gehaald waar hij een atelier begon, waar vele leerlingen min of meer zijn schilderijen vermenigvuldigden en etsers zijn werk grote internationale bekendheid gaven. Tot Madrid, de nieuwe hoofdstad, heeft hij het nooit geschopt. Wel kreeg hij een opdracht van Philips II, die de kwaliteit van zijn werk erkende.
El Greco was een maniëristisch schilder, uiterst nauwkeurig en gekunsteld, denk aan zijn lange uitgerekte figuren. Hij hoor bij de topdrie van de Spaanse schilderkunst met Velasquez en Goya.

Mijn bedoeling was om in Brussel met het oog van de Griekse iconenschilder naar El Greco te kijken. Het heeft direct resultaat. Wel staan er soms Vlaamse luchten op de achtergrond. Maar in het kleurgebruik herkennen we de oude Griekse recepten. Als je naar het blauw kijkt van De tranen van de heilige Petrus, zie je dus precies de tint van het onderkleed van véél iconenschilders. Bij de Heilige Ildefons zie je en okeren licht op donkergroen. Ook aan kleurharmonie is vastgehouden. Zo neutraliseert het kleine intens groene vlak met het grote flauw roze. Of de kleding wordt op oranjerode grondering opgezet, die soms doorschijnt. Op blauw, rood of groen als grondkleur worden witte lichten gezet, dIe aan de rand transparant worden. De iconenschilder kent dit procédé ook als glykasmós, verzachten, rondschilderen of verzoeten. Steeds rijker wordt het kleed of het gezicht in kleur, steeds meer wordt er opgelicht. In elk schilderij staat wel een kleed in de kleur zoals wij met de syllabus in de hand nu nog fabriceren.
Zo, dus wij hebben stof te over als we hem te spreken krijgen. "Dat rood is toch de kleur van het bovenkleed van Maria Magdalena, Domínikos?" Hij is heel trouw gebleven aan de kleurstellingen van de Byzantijnse kleding op de iconen. Soms niet: Alexandre Embiricos noemt in zijn L'école Crétoise (1967) " een gamma van vreemde kleuren, schemer- en brandkleuren, loden duisternissen, nachtmerriebelichting ...".
Verder heeft deze Greco de overstap kunnen maken van het gestileerde Byzantijnse schilderen naar het afbeelden van de werkelijkheid. Dat realisme maakt hij zich in Toledo eigen, zodat bisschoppen en abten op grijze apen lijken, waarschijnlijk omdat hij weigerde de zaken mooier voor te stellen dan ze waren. Hij schildert in de baard losse haren in een onnavolgbare krul in zwarten, witten en grijzen alleen.
Het kan toch zo zijn dat hij de Spanjaarden mooie mensen vond, want lange wimpers, donkere ogen en wenkbrauwen zie je overal terug - de Spaanse "look".

Er is nog een link met de iconen. Op Kreta werden alleen iconen geschilderd. De icoon was de religieuze wereld - het was geen plaatje om naar te kijken maar het was een afbeelding van de eeuwige wereld, van het transcendente. Op die manier was de icoon heilig.
Toledo was een kerkstad. In zijn religieuze schilderijen heeft El Greco merkbaar naar dat gevoel teruggegrepen van dat het schilderij heiligheid moet overbrengen, transcendentie, de zaligheid van het eeuwige leven en de genade van de Redder der wereld. Zie de statige pose en de brandende blik in de ogen van de evangelisten. Zeker heeft hij in zijn Begrafenis van de graaf van Orgaz gebruik gemaakt van de compositie van een Ontslapenis van de Moeder Gods-icoon, omdat die beneden een aards register heeft met het doodsbed en een hemels register met Christus in de wolken.
Het is aan de kunsthistorici om uit te maken of El Greco de inspiratie voor dit schilderij heeft gehaald uit Damaskinós' icoon uit diens Venetiaanse periode, of misschien toch van Titiaan of van de etsen van Ramondi. Simon Vestdijk laat in "Het vijfde zegel" El Greco zeggen dat de inspiratie kwam van de Deësis (p.66). Welke dan?
.

Kerstexposities

Geert Husstege exposeert oude en nieuwe iconen in de Lambertuskerk in Vught t/m 11 januari 2011. Op 18 en 19 december, 29 en 30 december vanaf 13.30 uur tot 17.00 uur;
Op de dinsdagochtenden tijdens de gebruikelijke koffie inloop van 10 tot 11.30 uur.
Iconenatelier Nicolaas exposeert tot 18 december in De Papegaai in de Kalverstraat te Amsterdam. De kerk is voor bezichtiging open van van ma. tot za. van 11 tot 16 uur.
Vanaf zondag 12 december om 11.00 uur is er in de Oranjekerk aan de 2e v.d. Helststraat in Amsterdam de expositie Engelen in soorten en maten, voornamelijk door inbreng van diverse gemeenteleden, maar van onze schilders dragen bij: Ari van Buuren met zijn Michael, Kees Rietveld met een Gastmaal van Abraham en Jan Verdonk met zijn grote Michael op doek. De expositie is open op maandag- en vrijdagmiddagen van 15 - 16.30 uur, op zondagen van 11 - 12.30 uur tot 6 januari.
Grote Kerstexpositie van 80 iconen (met verkoop) van de hand van Mevr. Gury Brantjes (Limmen), die al 35 jaar iconen schildert. In kapel van GGZ (voorheen Willibrord Stichting), Kennemerstraatweg 464 te Heiloo, dagelijks 13.30 - 17.00 uur van 19 december 2010 - 9 januari 2011 (niet op 24 dec.). Toegang gratis (niet tijdens concert, 26 december). Op zondag 26 december, Tweede Kerstdag, om 14.30 is er een kerstconcert van het Noord-Hollands Byzantijns Mannenkoor, waarvoor kaarten bechikbaar zijn a E 10,- tijdens de openingstijden van de tentoonstelling.
Bulgaarse ikonen van Tzvetan Hristov in de Maarten Lutherkerk in Amsterdam-Zuid, Dintelstraat 134, 1079 CT Amsterdam.
Vanaf 21 december tot 6 januari (buiten de tijden van de vieringen in de kerk) van dinsdag tot donderdag van 16.00 tot 17.30 uur.
Weer een hele andere stijl, maar wel interessant. (Jan Stam)
.

De nieuwe iconen in de voorjaarscusus 2011

.
De nieuwe iconen in de voorjaarscusus 2011 zijn bekend. Er is overleg geweest met alle cursisten en uit een gros voorbeelden kwamen deze zes als meest favoriet naar voren.
Eenvoudige iconen eerst:
1. Het Mandylionicoon van Theofanes van de muurschildering in het Stavronikitaklooster op Athos uit 1545. Deze is in 2006 al in enkele groepen geschilderd, en ook geexposeerd op de grote schoolexpositie in de Utrechtse Nicolaikek in 2007. Voor informatie over het type zie www.iconenschilderen.nl op de voorpagina.
2. Christus Pantokrator van Eufrosynos uit het Dionysiouklooster op Athos van 1542. Christus houdt een gesloten evangelieboek in de linkerhand en met de rechter zegent hij.
3. De Zoetkussende Moeder Gods uit het Benaki-museum in Athene.
4. De Vlucht naar Egypte uit het Benaki.
5. De heilige Catharina van Alexandrie van Viktor, plm. 1650
6. Johannes de Doper in de woestijn met een zegenende Christus in de bovenhoek en het hoofd in een schaal rechtsbeneden.

Dat is het en ik wens iedereen succes.
.