Hoe was Egypte

.


Egypte was warm op de eerste dag: 40 graden. Later is dat reuze gedaald, want er woei ook regelmatig een wind. De monumenten van het oude Egypte, piramiden, tempels en koningsgraven zijn denk ik gebouwd om te imponeren. En dat was wat het ook bij mij deed. Het begon al in de 27e eeuw vóór onze jaartelling met farao Djoser. Er kwam nog iets bij: de farao die dit allemaal neerzette moest wel goddelijk zijn. Ik denk dat het werkte.
Ik ben in de piramiden van binnen geweest en in de graven in het dal der koningen. Luxe leventje in 3*-hotels en cruisjes op de Nijl. Dierenleven en exotische vergezichten.



.

Reliëfs in koningsgraven

.
Hoe ontstaan de reliëfs in de koningsgraven?
Eerst wordt het zandsteen vlak gemaakt.
Dan komt er een grondering op van zandsteen en gips.
Dan komt de tekenaar die de tekening zet in rood.
Dan diept iemand de rode lijnen uit, zodat reliëf ontstaat.
Dan verft iemand de vlakken met pigment, eiwit en water.
Op de foto: een portret van de vrouwelijke farao Hatsjepsoet.
.

.

Fayum verdwenen in Cairo!

.
In het Egyptisch Museum in Cairo zie je vanaf de ingang op de eerste verdieping recht vooruit de zaal met Toetankhamon. Rechts daarvan, één zaal terug, hangen de Fayumportretten. Na het gouden masker van de jonge farao te hebben bewonderd, haast ik mij naar de Fayum. De zaal is gesloten. Hij wordt geschilderd staat er op een bord. Je gaat dan koortsachtig al het personeel vragen waar de Fayum dan wel hangen. De schoonmakers dichtbij weten of begrijpen het niet. Als je je een stukje van de zaal verwijdert wijzen ze je resoluut de richting waar je juist vandaan komt. Zegt de kaartjesverkoper bij de Royal Mummies tegen een bewaker: Is Fayum dicht hé? Vijf mummies staan in een kast naast de zaal, drie liggen in een vitrine, samen vijf Fayumportretten. Twee zijn wat wit uitgeslagen, zeker door het natron, een sodaverbinding waarmee de mummie 70 dagen bedekt werd totdat het vocht eruit was. Natron wordt hier gevonden. Het dorp Wadi El Natrun ligt vlakbij.
Je ziet hoe ribbelig de wasverf erop ligt.
Ik snap niet dat mij dit moet overkomen, ik die zeven jaar lang Fayumcursussen heb gegeven. Die verwachtingsvol vanmiddag het museum betrad.
Ik zal het met twee boeken moeten doen: Doxiadis' The mysterious Fayum Portraits en Coptic Icons deel II (kleine thumbnails).
.

CAIRO

.
Het is de derde dag met de groepsreis in Cairo en mijn eigen tijd begint. Tot nu toe heb ik de Egyptische oudheden gezien in het museum van Cairo en de nabijgelegen pyramiden van Gizeh. Gisteren nog moskeeën. In de moskee staat geen meubilair. Mensen zitten op het tapijt op zichzelf of in groepjes met hun gids. Ik zag iemand kruisen slaan in de richting van Mekka. Zelf kreeg ik ook een soort religieus gevoel over me. Dat er een streng religieuze moslima als gids bij was droeg er ook toe bij. "Het is het huis van God" herhaalde ze steeds.



Wat is Koptisch eigenlijk? De Kopten zijn de Egyptische tak van de oude kerk, die met het vierde oecumenische concilie van Chalcedon (451) niet meeging in de definitie van de twee naturen van Christus: de goddelijke en de menselijke. De Kopten leren alleen een goddelijke natuur en daarom heten ze monofysieten. Het uitstappen van de Kopten moet massaal geweest zijn want de patriarch van Alexandrië lijkt heel weinig schaapjes overgehouden te hebben, zeker na het verjagen van de Griekse kolonie door Nasser in de jaren 50, en de Koptische patriarch Shenuda III heeft er 6,5 miljoen. De 117e patriarch op de zetel van Marcus. Ondertussen worden ze niet meer verketterd door de orthodoxen en heten ze in het nederlandse Orthodox Jaarboek pre-chalcedonensisch orthodox.

De Hangende Kerk bij metrostation Mar Girgis (Maria-Joris)in Oud Cairo is op een oud heidens heiligdom gebouwd als eerste etage. De iconostase is ingelegd met ebbenhout en ivoor. Er is een marmeren preekstoel op 13 pilaren, waarvan er twee zwart zijn, zegt een gids vlakbij, vanwege Thomas en Judas. Een groep die in een zijbeuk zit krijgt informatie van een reisleider. De Maria-icoon wordt op 12e eeuws geschat, terwijl het mij meer 16e eeuw lijkt. De noordkant van de driebeukige kerk wordt gerestaureerd. Pilaren zijn afgedekt met plastic. Van achter de iconostase komen iconen die worden opgemeten. Ik ga verzitten en sta op: een Hemelvaart, een Doop in de Jordaan, een Hodigitria, 90 x 70 cm. Ik ga de Marcus fotograferen.



Sinds de Koptisch jeugd me vroeg een icoon met hun te schilderen ben ik steeds meer in de Koptische icoon gedoken. In de Hangende Kerk zie je dat het een andere stijl is dan Grieks of Russisch. Vaak is het naïef, maar daarom juist mooi, soms. Het boek Coptic Icons houdt niet op te zeggen dat de Koptische iconen volkskunst zijn. Je mag wel bedenken dat de Kopten de standaardisatie van het dogma over de icoon op het 7e oecumenische concilie te Constantinopel in 787 niet hebben meegemaakt. De iconen vereren ze evenals als de orthodoxen. Een familie in de Sint Barbarakerk doet voor de icoon bij de ingang de schoenen uit en steekt zijn vingers in het zand waar de kaarsen in geplant worden en slaan een kruis.

Het Koptisch museum heeft een paar hele mooie met wat mij betreft een paar discutabele dateringen. Achter de Griekse Sint Joriskerk ligt het Grieks-orthodoxe kerkhof met in het midden de Panagia, die gewijd is aan de Moeder Gods.



Ten noorden daarvan ligt de onmetelijke Koptische dodenstad, de Fustat, heel vredig. In de huisjes kunnen nabestaanden nog even bij hun dierbaren zijn. Het zonlicht schijnt mild door een boom. Een auto van een bezoeker maakt een laantje bedrieglijk echt. Geen geluid naast ver weg verkeer en een oproep tot het avondgebed van een moskee. Voor een graf wordt puur geel zand gestrooid, van buiten van een hoop gehaald.


.

Wat gaan we schilderen in de zomercursus en in september

De iconen die we samen gaan schilderen in de zomercursus in Denekamp (VOL) zijn nog niet gekozen. Dat gebeurt op zijn laatst rond 1 juli. Ik streef ernaar 3 of meer eenvoudige te vinden. Leuk is het altijd om suggesties te krijgen, zoals een Jacobus ...
In september beginnen we met 5 klassen de volgende iconen te schilderen:
1. Gabriel van Theofanes
2. Moeder Gods in biddende houding van Ritsos
3. Profeet Elia door de Raaf gevoed van Damaskinós
4. Paasicoon van Theofanes, die officieel heet: de Opstanding of de Nederdaling ter Helle
5. Man der Smarten
6. Moeder Gods Katafygí die in Sofia hangt.
De eerste twee zijn beginnersiconen.
.

Eigen foto expositie

.

Bovenstaande foto is in mijn stijl: etherisch, verstild, zo schijnt het altijd te moeten zijn.
De onderstaande foto is van Frank van der Laan, de webmaster van de Grote Kerk van Vianen. Hij heeft op zijn website nog meer mooie beelden van de opening staan, zie www.grotekerkvianen.nl.
.

Foto Expositie

.

.

Twee reisiconen in Vianen

.


Op de foto van Gerard Jonk links boven liggend:
Het kleine icoontje van de “Drieëenheid” naar het voorbeeld van Rublevs icoon is gekocht op een rommelmarkt in Amsterdam voor 25€. Het is van een verdienstelijke amateurschilder, waarschijnlijk een Nederlander. Op de achterkant staat: “Zusters van het H.Hart, 1975”.

Op de foto boven liggend, tweede van links:
Het kleine Russische reisicoontje dateert van ongeveer 1860. Het bestaat uit 4 voorstellingen van de Moeder Gods: a) links boven: De gekroonde Moeder Gods met Kind. De kroon wijst op westerse invloed. b) rechts boven: De Moeder Gods alleen c) links beneden: De Zogende Moeder Gods. d) De ontmoeting van de Moeder Gods met Elisabeth met Johannes de Doper op haar arm.
.

De wording van een icoon

.
De “didactische serie” met de wordingsgeschiedenis van de icoon die in Vianen wordt geëxposeerd is het werk van Henk Schoonwater († 1998). Hij was de zoon van een huisschilder en hij begon in 1938 op primitieve wijze iconen uit een tijdschrift na te tekenen met pen en inkt. Uit armoede heeft hij nog iconen op papier moeten schilderen, dat dan op karton geplakt werd. In zijn tijd werd hij een toonaangevend figuur in iconenschilderkringen door exposities (meer dan 100) en lezingen. Hij verfijnde zijn techniek door als toehoorder lessen te volgen op de Arnhemse kunstacademie, maar als schilder was hij autodidact. Hij heeft dus geen leraar gehad. Hij was lid van de Byzantijnse gemeenschap in Nijmegen. In het dagelijks leven was hij restaurator van het Arnhems Gemeentemuseum.
.

Openingswoord bij de expositie

.
Eerwaarde, meneer de wethouder, geachte aanwezigen,

Ik wil het eens over de schilders hebben die deze expositie bevolken. In 2001 begonnen we in Amsterdam en Haarlem met twee klasjes. Beginners van toen zijn er nog steeds. Nu zijn we met zijn 55-en. Sommigen hebben al wat of zelfs heel veel in hun mars als ze komen. In olieverf en acryl, modern werk. Grote formaten of kleine. Sommigen hadden al iconen geschilderd. Dan meestal Russisch. Weer anderen hadden nooit geschilderd. Petje af voor Ineke en Riet.
Wat is het ook leuk om samen een icoon te schilderen. Je kunt veel uitwisselen, je leert van elkaar.

Ik ben zelf begonnen te schilderen omdat de iconen van Neoklis (mijn leraar) een diepe indruk op me maakten. Die zomer droomde ik elke nacht van de iconenkleuren. Alsof mijn onderbewuste mij steeds wilde zeggen: je hebt nou toch iets moois gezien!
Wilt u weten hoe het met de schilders zit? We houden in elke cursus een introductierondje waarin ze iets over hun motivatie vertellen. Ik zal het een beetje globaal in min eigen woorden zeggen. Zodoende kan ik zeggen 30 % zichzelf niet als gelovig beschouwt. Ik kom voor de techniek zeggen ze. Wat mij betreft is dat oké, ik heb daar helemaal geen moeite mee. Je bent welkom. 30 % schildert om de spiritualiteit. Die zijn betrokken bij een kerk en meestal rooms-katholiek. 40% ervaart wel iets bij het schilderen, vindt de spiritualiteit interessant en die hebben meestal een protestantse achtergrond. Deze 70 % samen vindt de techniek trouwens ook wel waardevol om het te doen. Kunsthistorisch vindt iedereen de iconen ook interessant.
Er zijn 4 orthodoxen, waaronder ik, 1 oud-katholiek en 1 vrijmetselaar.
We hebben veel mensen erbij met een afgesloten carrière. Veel die uit het onderwijs komen, minder uit de zorg, nogal wat mensen met een kantoorbaan, 1 regisseur, 3 theologen, waaronder ik, 3 therapeuten, een huisschilder, 4 of 5 beeldende kunstenaars, 2 grafisch ontwerpers, een schoolhoofd. Het wachten is op nog een fulltime iconenschilder. Wie durft?
Wil je het nog eens nalezen dan kan dat op de iconenschool blog die ik heb gestart op internet.

Ander onderwerp:
Is het nou kopiëren?
(Zucht)
Ik hoor het zovaak, vooral van mensen die Russisch schilderen. Vader Anton van de Amsterdamse Russische kerk, die zelf schildert, de priester André Gouzes in Sylvanès, Frankrijk, Marcel Watté, België, Bernard Frinking, Frankrijk. “Jongen, ga toch eens iets zelf iets ontwerpen!” Alsof het jammer is dat we iconen schilderen zoals ze altijd geschilderd zijn. Bernard zegt: 1) Je moet nederig zijn, en daarom moet het dan zeker helemaal uit je eigen inspiratie komen. Zo komen de lelijkste iconen de wereld in, maar dat geeft zeker niet. Neoklis zei: Ga niet ontwerpen, want in Griekenland is er bijvoorbeeld maar één die het kan. 2) het is hoogmoed van je, het is pronken met andermans veren.
Nou lieve Russische schilders en iconendeskundigen, …. Staan de Russische schildersboeken van Stroganov en Ushakov niet vol met voortekeningen? Staat in het schildersboek van Dionysius van Fourna, waaruit men wel graag het iconengebed citeert, soms niet het maken van een transparante werktekening op basis van een oude icoon? Omdat Dionysius' boek een compilatie is van handleidingen vanaf de 12e eeuw, kan men het maken van de werktekening met recht een oud iconenschilders-gebruik noemen. Bij Dionysius werd een in olie gedrenkt papier op de icoon gelegd en de hoofdlijnen overgetrokken - in deze tijd gebruiken we transparant papier op een afbeelding van een icoon in een boek of een ansichtkaart. Heus, we doen niets anders dan de schilders van vroeger, zei de schilderes Ireen van Engelen …die van de 16e eeuw, die we zo waarderen en wier iconen we gebruiken.

Dit onderwerp krijgt een raar staartje, namelijk omdat ik toch ook veel zelf ontworpen heb. Dat kan je doen, maar het hoeft niet. En zelf ontworpen iconen zijn niet wezenlijk anders dan nageschilderde iconen. Alles moet lijken op de traditionele iconen. Nieuwe ook.

De expositie Heiligen en Engelen is eigenlijk begonnen toen Käthe Hansen twee jaar geleden nog bij ons schilderde, ze was lid van de kunstcommissie hier, en ze zei: Kom ook een keer met de school naar Vianen. Speciale dank gaat uit naar de kunstcommissie met de naam “Louise Christina van Solms” die ons gastvrijheid verleent. De mensen die hebben ingericht bedankt, Gerard en Käthe Hansen, Dori en Peter Braat, Astrid van der Werff. Ik mag niet vergeten dat cursisten uit 5 klassen de iconen hebben ingezameld en hierheen hebben gebracht.
Ik vind het leuk dat het ensemble Lamazí met Griekse muziek bijdraagt.

De expositie is hierbij geopend. Ik wens u een prettige voortzetting en een lekker drankje en hapje.